مهندسی مکانیک
مهندسي مكانيك (در سطح كارشناسي ):
در شروع آموزش مهندسي در ايران ، مهندسي مكانيك با برق يكي بود و « الكترومكانيك » ناميده ميشد.اما اين دو رشته حدود 45 سال پيش از هم جدا شدند و به مرور رشته هاي ديگري مانند مهندسي شيمي ومواد نيز از مهندسي مكانيك جدا شد و مهندسي مكانيك به عنوان رشته مهندسي مكانيك عمومي ارئه گرديد . ولي با پيشرفت صنعت و نياز صنايع به تخصصهاي مختلف در اين زمينه ،از مهندسي مكانيك عمومي دو گرايش «طراحي جامدات»و «حرارت و سيالات»و بعد از آن ساخت «ساخت و توليد»بيرون آمد و بالاخره بايد به مهندسي دريا اشاره كرد كه هنوز در دانشگاه صنعتي شريف به عنوان يكي از گرايشهاي مهندسي مكانيك ارائه مي شود . ما در اين جا به معرفي اجمالي هر يك از گرايشهاي فوق مي پردازيم .
گرايش حرارت و سيالات:
همان طور كه از نام اين گرايش پيداست مهندسي مكانيك گرايش حرارت و سيالات به مبحث حرارت و مسايل مربوط به سيالات مي پردازد . به عبارت ديگر در اين رشته عوامل موثر بر خواص مختلف حركت سيال بخصوص سيال داغ مطالعه شده و اثر عبور سيال بر محيط محل عبور مانند نيروهايي كه در اثر عبور خود در محل ايجاد مي كند و يا طولهاي ناشي از اثر افزايش و يا كاهش دما در اعضاي مختلف يك دستگاه بررسي ميشود . همچنين از دروس اصلي اين رشته مي توان به مكانيك سيالات اشاه كرد كه نيروهاي وارد بر جسم متحرك در سيال را بررسي مي كند .
دكتر الستي در معرفي اين گرايش مي گويد :
« گرايش حرارت و سيالات به فيزيك حرارت و مكانيك سيالات مي پردازد و وظيفه اش تحليل و طراحي سيستمها از ديدگاه حرارتي و سيالاتي است . براي مثال در طراحي يك موتور احتراق داخلي ، مسائل مربوط به تبديل حرارت به انرژي ، انتقال حرارت ، حفظ موتور در حرارت مناسب و سرد نگه داشتن موتور توسط يك مهندس مكانيك حرارت وسيالات بررسي مي شود . همچنين مسايل مربوط به تاسيسات ساختمان و راكتورها ، انتقال آب ، نفت وگاز ، طراحي نيروگاههاي مختلف ، طراحي توربو ماشين ها (ماشين هاي دوار ) مثل توربين هاي بخار ، توربينهاي گاز و فن كوئل ها به گرايش سيالات مربوط ميشود »
شهرداد صادق مهندس مكانيك گرايش حرارت و سيالات نيز در معرفي اين رشته مي گويد :
« دانشجويان اين گرايش در زمينه تهويه مطبوع ، دستگاههاي آب و فاضلاب و گرم كننده ساختمان ها و به طور كلي مباحث «تاسيساتي»مطالعه ميكنند . در ضمن در اين رشته مباحث مربوط به طراحي نيروگاهها ،موتورهاي احتراق داخلي و طراحي انواع موتورهاي درون ساز اتومبيلها مطالعه مي گردد. »
گرايش طراحي جامدات:
گرايش طراحي جامدات به بررسي انواع نيروها، حركتها وتاثير آنها بر اجزا مختلف ماشين مي پردازد . در واقع مهندس طراحي جامدات با توجه به نيازهاي جامعه ، دستگاهها و ماشينهاي مختلف را طراحي مي كند .
محمد رضوي مهندس مكانيك گرايش طراحي جامدات در معرفي اين گرايش مي گويد :
« هر ماشين از دو قسمت متحرك و ثابت تشكيل شده است . حال بررسي اين مطلب كه حركت مورد نياز ماشين از چه راهي تامين شده و چگونه از منبع توليد به جايگاه مورد استفاده انتقال پيدا كند و بالاخره چگونه از اين حركت استفاده گردد تا بيشترين بازدهي را داشته باشد ، در حيطه وظايف مهندسي طراحي جامدات است . همچنين ابداع و پيش بيني دستگاه تنظيم ماشين آلات نيز از مسايل مطرح در اين گرايش ميباشد .
در واقع مهندس طراح جامدات بايد تمامي نيروها و گشتاورهايي را كه به هر عضو ماشين وارد مي شود بررسي كرده و بهترين حالت قطعه مورد نظر را براي تمامي آن نيروها و گشتاوها و همچنين در براي بهترين كارايي به دست آورده و كارايي مناسب آن قطعه را در زمان طولاني تضمين كند.»
دكتر الستي در معرفي اين گرايش مي گويد:
« طراحي سيستم، طراحي ماشين هاي تراش، فرز، چاپ و قسمت هاي تعليق، سيستم هاي انتقال قدرت و ديناميك يك خودرو، توسط مهندسان اين گرايش طراحي مي شود. همچنين يك هواپيما قسمت هاي مربوط به فرود ، پرواز ، كنترل پرواز به نحوي مربوط به طراحي جامدات مي گردند .»
دكتر قرشي استاد دانشگاه صنعتي شريف نيز در معرفي اين گرايش مي گويد :
« گرايش طراحي جامدات به طراحي ماشين آلات و اجزاي آنها ، ارتعاشات ماشين آلات ، ديناميك آنها و كنترل سيستمها مي پردازد.»
گفتني است كه دو گرايش طراحي جامدات و حرارت و سيالات بسيار نزديك به هم هستند و تنها در 20 واحد درسي با يكديگر تفاوت دارند . بنابراين فارغ التحصيلان آنها نيز توانايي مشترك زيادي دارند .
گرايش ساخت و توليد:
يك قطعه بايد به چه روشي ساخته شود تا داراي توليدي سريع و ارزان و همچنين كيفيت مناسب و وقت و كارايي مطلوب باشد ؟
پاسخ به اين سوال مهم بر عهده مهندسان گرايش ساخت و توليد است . چرا كه به گفته دكتر الستي يك مهندس ساخت و توليد به مسائل مربوط به ساخت بهينه و توليد با كيفيت بالا مي پردازد و در نتيجه نسبت به دو گرايش حرارت و سيالات و طراحي جامدات عملي تر است و دو گرايش فوق جنبه عملي تر دارند .
دكتر قرشي نيز با تاكيد بر كاربردي بودن اين گرايش مي گويد :
« گرايش ساخت وتوليد به زمينه هاي كاربردي مهندسي مكانيك مي پردازد و مهندس اين گرايش در زمينه شكل دادن فلزات ، طراحي قالبها و ساخت قطعه هاي گوناگون فعاليت مي كند . »
يكي از گرايشهاي مهندسي مكانيك كه تنها در دانشگاه صنعتي شريف ارائه مي گردد ، مهندسي دريا ( كشتي سازي ) است چرا كه در دانشگاههاي ديگر از جمله دانشگاه صنعتي امير كبير ، دانشگاه خليج فارس و دانشگاه سيستان وبلوچستان ، مهندسي دريا به عنوان يك رشته مستقل با سه گرايش مهندسي كشتي سازي ، مهندسي كشتي و دريانوردي ارائه مي شود .
اما چرا دانشگاه صنعتي شريف ، مهندسي دريا را به عنوان يكي از گرايشهاي مهندسي مكانيك ارائه مي دهد ؟
دكتر الستي در پاسخ به اين سوال مي گويد :
« مهندس دريا گرايش كشتي سازي مسائلي از قبيل طراحي بدنه ، استحكام بدنه ، سيستمهاي پيشرانه (موتور گيربكس ) ، پايداري كشتي در مقابل امواج كناري جانبي كشتي و طراحي مربوط به ناوبري ( مسيريابي كشتي ) را مطالعه مي كند كه همه اين مسائل در گرايش هاي ديگر مكانيك نيز مطرح مي شود و فقط مهندسي كشتي سازي اين مسائل را به صورت تخصصي در ارتباط با كشتي و سازه هاي دريايي مثل اسكله ها و سكوهاي نفتي متحرك مطالعه مي كند . به عبارت ديگر يك مهندس دريا ، مهندس مكانيكي است كه در كاربردهاي دريايي مشغول به كار مي باشد .»
گفتني است كه در دانشگاه صنعتي شريف ، رشته مهندسي هوا فضا نيز در دانشكده مكانيك ارئه مي گردد و اساتيد اين دانشكده ، مهندسي هوافضا را يكي از گرايشهاي مكانيك به شمار مي آورند .
آينده شغلي ، بازار كار ، درآمد:
در حال حاضر دانشجوي توانمند مهندسي مكانيك پس از فارغ التحصيلي مشكل كاريابي ندارد چرا كه به گفته دكتر دورعلي توسعه سخت افزاري و رسد مسايل مهندسي ، گرايش به سمت توليد داخل و ايجاد تكنولوژي توليد تجهيزات و وسايل در داخل كشور و روي آوردن به خدمات مهندسي در داخل كشور به علت محدوديتهاي ارزي و كاهش درآمدهاي نفتي ، باعث رشد چشمگير بازار كار مهندسان مكانيك در ايران شده است .
دكتر دورعلي در ادامه مي گويد :
« يك مهندس مكانيك در حال حاضر در زمينه هاي مختلفي فعاليت مي كند كه از جمله آنها مي توان به موارد زير اشاره كرد :
- طراحي و ساخت تمامي ماشين آلات و قطعات آنها ، اعم از ماشين آلات توليدي تمامي صنايع ، لوازم خانگي و تجهيزات پزشكي
- طراحي و ساخت تجهيزات مكانيكي نيروگاههاي فسيلي ، اتمي ، خورشيدي ، بادي و آبي
- طراحي و ساخت تجهيزات و سيستمهاي انتقال و تصفيه آب ، سيستمهاي مكانيكي و كنترلي پالايشگاهها و كارخانجات شيميايي
- طراحي و ساخت تاسيسات حرارتي و برودتي ساختمانها و اماكن ، بالابرها و آسانسورها و سيستمهاي حمل و نقل
- ساخت ماشين آلات تغليظ و بازيافت مواد مثل كارخانجات قند ، كاغذ سازي ، سيمان ، نساجي ، نمك و كنستانتره
- طراحي و ساخت وسايل و تجهيزات حمل ونقل زميني ، دريايي و هوايي
- ساخت تجهيزات دفاعي مانند تانك ، راكت ، اژدر و پلهاي متحرك
- ساخت روباتها، بازوهاي مكانيكي و سيستمهاي توليد
در ضمن يك مهندس مكانيك به عنوان كارشناس و مشاور فني در بانكها ، شركتهاي سرمايه گذاري و بيمه و شركتهاي سرمايه گذاري و بيمه و شركتهاي بازرسي و نظارت امور بين المللي فعاليت بكند . »
دكتر الستي نيز در اين زمينه مي گويد :
« در همه جاي دنيا يك فارغ التحصيل مهندسي مكانيك مثل يك موم خام است كه دانش كافي دارد ودر هر زمينه اي كه كار كند مي تواند در آن زمينه متخصص بشود .
براي مثال مي تواند در تحليل و طراحي خودرو ، در طراحي و ساخت ماشين هاي ابزار و حتي در تدوين و توليد برنامه هاي كامپيوتري فعاليت بكند . يعني رشته مكانيك زمينه كار و زمينه انتخاب بسيار گستردهاي را در مقابل فارغ التحصيلان اين رشته قرار مي دهد . »
دكتر فرشي نيز در مورد فرصتهاي شغلي ، گرايش مهندسي دريا مي گويد :
« بدون شك چون مهندسي دريا نسبت به گرايش هاي ديگر رشته مكانيك تخصصي تر است ، فرصتهاي شغلي آن نيز محدودتر مي باشد اما با اين وجود فارغ التحصيلان اين گرايش مي توانند در كارخانه هاي كشتي سازي كشور مثل كارخانه هاي كشتي سازي «صدرا» در بوشهر ، كارخانه «لكا»در شمال و «اروندان» درخليج فارس مشغول به كار گردند و يا در سازمان بنادر و كشتيراني وظيفه ساخت سكوهاي شناور را بر عهده گيرند .»
توانايي هاي مورد نياز و قابل توصيه:
« مكانيك بهشت رياضيات است .» اين جمله زيبا از « لئوناردو اولر» رياضي دان بزرگ سويسي ، بيانگر ارتباط رياضيات با مكانيك است . رد واقع مهندسي مكانيك بخصوص در گرايش حرارت و سيالات از مباحث و مسايل رياضي بسيار استفاده مي كند . از سوي ديگر همان طور كه پيش از اين گفتيم مكانيك بخشي از علم فيزيك است وحتي دانش آموزان دوره متوسطه نيز با علم مكانيك در كتاب فيزيك خود آشنا مي شوند و اين علم بخصوص در گرايش طراحي جامدات اهميت بسياري دارد . به همين دليل دانشجوي مهندسي مكانيك بايد در دو درس رياضي و فيزيك قوي بوده و همچنين از هوش و استعداد و قدرت تجسم خوبي برخوردار باشد .
دكتر الستي در مورد توانايي هاي لازم براي دانشجوي اين رشته مي گويد :
« فعاليت در رشته مهندسي مكانيك بسيار متنوع است و در نتيجه هم دانشجوي علاقه مند به كارهاي تئوريك مي تواند جذب اين رشته شده ودر بخش هاي نظري و تئوري فعاليت كند و هم دانشجوي خلاق و علاقه مند به طراحي و ساخت وسايل و دستگاههاي مختلف مي تواند اين رشته را انتخاب كند . اما بدون شك يك مهندس مكانيك موفق كسي است كه به ياري دو بال علم وعمل پيشرفت كند . به همين خاطر من در دانشگاه ، دانشجويان را تشويق مي كنم كه پروژه هاي تحقيقاتيشان تلفيقي از كار تئوريك و عملي باشد . »
دانشجوي اين رشته بايد از نظر جسمي آمادگي كار در محيطهاي پرجمعيت و كارخانجات دور از شهر را داشته باشد .
وضعيت ادامه تحصيل در مقاطع بالاتر:
امكان ادامه تحصيل در مقاطع كارشناسي ارشد و دكتراي تخصصي ميسر ميباشد . در دوره كارشناسي ارشد 32 واحد ودر دوره دكترا 48 واحد درسي ارئه مي گردد .
رشته هاي مشابه و نزديك به اين رشته:
رشته مهندسي مكانيك به عنوان جامعترين رشته مهندسي داراي دروس مشترك با اغلب رشته هاي مهندسي ديگر نظير مهندسي دريا ، مهندسي شيمي ، مهندسي هوافضا و... مي باشد .
مصاحبه با دانشجوي مشغول به تحصيل:
مهندسي مكانيك جامع ترين رشته مهندسي است كه در آن با اصول اساسي طراحي تمامي سيستمهاي محيط پيرامون آشنا ميشويم . دروس اين رشته غالبا كاربردي بوده ودر ارتباطي تنگاتنگ با دروس رياضيات و فيزيك است . دانشجوي اين رشته بايد فردي خلاق و داراي قدرت تجسم كافي باشد تا بتواند در طراحي مكانيزمها موفق باشد .
وضعيت نياز كشور به اين رشته در حال حاضر:
دانش مكانيك دانش زندگي است . در هر مجتمع و كارگاه صنعتي نياز به فارغ التحصيلان اين رشته امري ضروري و مشهود است و با توجه به حركتهاي صنعتي اين چند ساله اخير كشور مهندس مكانيك بيش از پيش درگرداندن چرخ صنعت دخيل شده اند و راه راهمواره براي رشد و ترقي گشاده است .
نكات تكميلي:
رشته مهندسي مكانيك داراي واحدهاي ملموس وكاربردي است ولي داشتن شناخت كافي نسبت به اين رشته قبل ز انتخاب ضروري است . اغلب واحدهاي اين رشته داراي رياضيات ديفرانسيلي پيچيده و تجسم فيزيكي هستند كه منجر به سخت شدن اين واحدها مي شوند .ضمنا واحدهاي كارگاهي و فعاليت در واحدهاي توليدي نيز از ويژگيهاي اين رشته مي باشد كه داوطلبان آن را با محيطهاي صنعتي آشنا كرده و پيوند مي زند .
فرستنده:مهدي بلالي